Programma’s verzamelen kan heel overzichtelijk zijn. Je bezoekt een wedstrijd waar een officieel programma wordt verspreid en je neemt dat programma mee. Of meer, voor andere verzamelaars. Simpel. Lastiger wordt het als je niet naar de wedstrijd gaat maar wel een programma wilt hebben. Is er wel een programma verschenen? En als je dat zeker weet, hoe kun je er dan aan komen? Via een andere verzamelaar (wat vaak de leukste manier is), via de club (vrijwel onmogelijk de laatste jaren, clubs vinden het vooral lastig), online via Facebook, eBay, Catawiki of Marktplaats? Wat dat betreft zijn de mogelijkheden flink toegenomen in vergelijking met het internetloze tijdperk.
Wat als er geen officiële programma’s zijn uitgegeven? Of juist meerdere uitgaven? Wat doe je dan? Over teamsheets heb ik het al eerder gehad. De ene verzamelaar houdt het bij het officiële cluborgaan. Overzichtelijk. Dan zijn er ook verzamelaars die alle aan de wedstrijd gerelateerde uitgaven verzamelen (waar ik ook toe behoor).
Al eind jaren ’20 van de vorige eeuw verschenen in Engeland (waar anders) zogenaamde ‘pirate issues’ of ‘souvenir programmes’ bij Big Matches zoals FA Cup wedstrijden (en later ook bij Europa Cup ontmoetingen). Eerst alleen bij de Finale, later de Semi’s en eerdere ronden. Deze pirates werden verkocht op de wegen naar de stadions toe (bijvoorbeeld bij metrostations, bushaltes of parkeerplaatsen), vaak op afstand van de officiële verkopers. Veel pirates geven geen prijs aan, maar waar dat wel gebeurd, is de pirate veelal duurder. Het is aannemelijk dat de verkopers veelal op geld uit waren en dat de kopers niet altijd wisten dat zij niet het officiële programma kochten. Ze kregen een gevouwen A4 in handen, vaak goedkoop drukwerk en minder accuraat qua content dan het officiële programma. Pas in het stadion bij de verkopers van het officiële programma werd het duidelijk dat er verschil was tussen de verschillende uitgaven.
Hier is een mooi overzicht te vinden van diverse Manchester United gerelateerde pirates: https://www.flickr.com/photos/manchesterunitedman1/sets/72157617354629711/
In Nederland werd er na de Tweede Wereldoorlog door een Amsterdamse uitgeverij een programmablad uitgegeven: Voetbal Vandaag. Hierin werd (op groot formaat en over meerdere pagina’s) aandacht besteed aan meerdere wedstrijden in Nederland, het was ondanks de Amsterdamse achtergrond niet alleen gericht op Ajax.
Het blad verscheen onregelmatig bij competitiewedstrijden en bij Europa Cupwedstrijden, waarbij dan de wedstrijden van de Nederlandse clubs aan bod kwamen. Voor zover ik weet, zijn er tot einde jaren ’60 publicaties verschenen van ‘Vandaag’.
Wat onofficiële uitgaven bij clubs betreft, spant Feyenoord de kroon in Nederland. Naast het Stadion Sportnieuws (sinds 16-10-‘49, eerst als uitgave van de supportersvereniging, met dank aan Victor Frenken voor deze informatie) werden er in de jaren’60 en ’70 twee kranten verkocht bij de Kuip: de Feyenoord-krant (van 65/66 t/m 79/80 met enkele naamswijzigingen) en de Sportgids, die ook bij DHC, Sparta en in Den Haag bij ADO en Holland Sport werd uitgegeven (dank aan Marco de Bruine voor deze informatie).
De Sportgids is voor verzamelaars van Europa Cup finales een belangrijke uitgave. De Kuip heeft meerdere finales mogen huisvesten en naast het officiële programma is De Sportgids van die finales (zoals bijvoorbeeld Ajax – Inter Milan en Feyenoord – Tottenham Hotspur) een zeer gewild exemplaar. In seizoen 87/88 gaf Feyenoord een ‘Officieel Programma’ (A4 formaat) uit, naast de oude, vertrouwde Stadion Sportnieuws. Dat duurde slechts 1 seizoen. Sinds 2004/05 wordt het Wedstrijdmagazin verspreid. Twee programma’s per wedstrijd, er zijn (top-) clubs die het met veel minder doen.
Bij Ajax zijn er incidenteel onofficiële uitgaven verschenen. Zo werden er in seizoen 1998/99 bij de Champions League geen programma’s uitgegeven (want er was een dikke UEFA brochure) en verschenen er tegen Porto, Olympiakos en Croatia Zagreb pirate issues genaamd ‘Rood-Wit thuis’, een verwijzing naar de oude naam van het Ajax programma. Verder ken ik, naast Feyenoord (en de hierboven genoemde uitgaven in Den Haag & Rotterdam) geen onofficiële uitgaven bij andere clubs in Nederland, maar ik hoor graag aanvullingen.
Voorbeelden uit andere landen
In Duitsland werd in München (zowel bij Bayern München als bij 1860 München) sinds de jaren ’20 tot 1998 Die Blaue Sportschau uitgegeven op, inderdaad, blauw papier. Van Borussia Dortmund ken ik uit recente jaren minstens twee onofficiële uitgaven bij internationale ontmoetingen.
In België ken ik in ieder geval van AA Gent meerdere uitgaven (‘Buffalo’). Ook in Zweden en Denemarken kun je bij wedstrijden meerdere items vinden.
In Spanje en Italië geven de grote clubs veelal niets uit, hoewel Real Madrid de laatste jaren een verbetering laat zien. Bij Barcelona kun je met pijn en moeite een teamsheet op de kop tikken en worden sportkranten van de wedstrijddag vaak als ‘programma’ aangeboden. Juventus en AC Milan zijn ook niet scheutig met wedstrijdpublicaties, maar geven wel een maandblad uit voor fans, waarin veelal een voorbeschouwing op een ontmoeting en een maand later een verslag te vinden is. Deze uitgaven, zoals Hurra van Juventus, worden door verzamelaars vaak in plaats van een ontbrekend programma aan de verzameling toegevoegd.
Daarnaast zijn er ook clubs in die landen die juist meerdere programma’s uitgeven. Zo heb ik van Udinese – Ajax uit 1997/98 vier programma’s, zijn er bij de Champions League finale in ’96 drie programma’s verschenen en als klap op de vuurpijl gaf Parma in seizoen ‘93/94 ook programma’s uit bij hun uitwedstrijden!
In recentere jaren bracht de UEFA bij elke ronde van de Champions League een Matchday Magazin uit, met voorbeschouwingen van alle wedstrijden. Geen programma, maar net als de Italiaanse en Spaanse maandbladen een alternatief voor ontbrekende programma’s.
De laatste jaren is er een commerciële wildgroei ontstaan in pirate programmes. Het wordt steeds eenvoudiger om zelf een programma in elkaar te zetten. Alle informatie over de wedstrijd is op internet te vinden, Word, Photoshop, een kleurenprinter en eBay zorgen voor de rest. In het Oostblok, maar ook dichter bij huis, worden programma’s gemaakt die nooit bij de wedstrijd verkrijgbaar zijn geweest maar wel als pirate issue op eBay worden aangeboden. Er zijn zelfs handelaren die de hele serie van alle Europese wedstrijden in Champions League, Europe League en Youth League aanbieden, op aanvraag een exemplaar uitprinten en voor zo’n 8 euro inclusief verzending te koop aanbieden. Iedere verzamelaar kan zelf beslissen of het dat bedrag wel waard is. Waar leg je de grens, hoe graag wil je een item van een wedstrijd hebben en waar moet dat item aan voldoen? Het exemplaar van Manchester United – Ajax is zelfs geheel na de wedstrijd geproduceerd, aangezien het een wedstrijdverslag en de uitslag erin verwerkt heeft …
Pirate issues, zeker de oudere onofficiële uitgaven die echt bij de wedstrijd verkrijgbaar waren, vormen voor mij een mooie toevoeging aan de verzameling en aan de lol van het verzamelen zelf: het uitzoeken van wat er gepubliceerd is, het achterhalen van informatie over ontbrekende items en die vervolgens op een of andere manier op de kop tikken.
Stadion Nieuws 